چگونه حمله نظامی به اوکراین، فوتبال روسیه را نابود کرد
هفتیک- همه وانمود میکردند که این روزی بزرگ در فوتبال روسیه است. زنیت سنپترزبورگ روز شنبه در ورزشگاه گازپروم آرنا میزبان اسپارتاک مسکو بود و جمعیتی بیشتر از 60 هزار نفر، تماشاگر نبرد این دو رقیب در سوپرکاپ روسیه بودند؛ فصل جدید با پیروزی 0-4 برای زنیت آغاز شد.
ظاهری جذاب اما دروغین روی این پیش نمایش سالانه قرار داده شد اما همین هم نتوانست بحرانی که ایجاد شده را پنهان کند.
فوتبال در روسیه در حال فروپاشی است. حمله نظامی به اوکراین با دستور ولادمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، باعث شده که آنها به کشوری طرد شده تبدیل شوند. زندگی به عنوان یک بیگانه بهایی در عرصه ورزشی هم دارد.
چهار سال پس از میزبانی مسکو از جام جهانی، فوتبال روسیه به سرعت قدرتش را از دست داد. باشگاههای اجازه حضور در سه رقابت اروپایی این فصل را ندارند و تیم ملی این کشور از رقابتهای جام جهانی قطر و یوروی زنان کنار گذاشته شد. شنبه قرار بود اولین بازی آنها برابر سوییس در ورزشگاه “لی” برگزار شود.
فدراسیون فوتبال روسیه علیه تحریمهای صورت گرفته از سوی فیفا و یوفا اعتراض کرد اما کسی گوشش بدهکار نبود. هیچکس علاقهای به حضور روسیه یا باشگاههایش در هر رقابتی تا زمانی که آنها در جنگ با همسایه در محاصرهشان هستند، ندارد.
این انزوا تاثیری عمیق و غیرقابل اجتناب به همراه داشته است. جدایی بازیکنان خارجی باعث کاهش استعداد در لیگ برتر روسیه شده است. بعضی از بازیکنان در این تیم ماندهاند اما هر زمان که بخواهند جدا شوند، بنا به دستور فیفا که تا تابستان سال بعد تمدید شده، هیچ باشگاهی نمیتواند جلوی آنها را بگیرد. فدراسیون فوتبال روسیه هشدار داده که این موضوع صدمات جبران ناپذیری به صنعت فوتبال در روسیه خواهد داشت.
چالشهای مالی خودشان را نشان میدهند. شرکای تجاری به دلیل جنگ با اوکراین از دست رفته و سیل درآمدها از بین رفته است. چارهای جز کاهش بودجه نمانده است.
فوتبال روسیه برای نجات دادن خودش در تلاش است اما تا آیندهای نامشخص باید این مسیر را به تنهایی طی کند.
یکی از منابع که خواسته ناشناس بماند، به اتلتیک میگوید:” بیشتر بازیکنان چیزی نمیگویند، چه انتخاب خودشان باشد و چه درخواستی از سوی باشگاه. اما من با چند بازیکن روسی حرف زدهام و آنها واقعا ناراحت و دلشکسته هستند.
به باشگاه تازه تاسیس سوچی نگاه کنید، آنها این فصل دوم شدند. دینامو مسکو که این فصل 100 ساله میشود هم منتظر این شانس بوده است. هردوی آنها باید این فصل در اروپا به میدان میرفتند.
همه چیز از آنها گرفته شده است. همه چیزهایی که برایش تلاش میکردند، بیمعنی شده است. آنها در کمال ناراحتی مجبور هستند تاوان کاری که دولت در حال انجام آن است را بدهند.”
***
همدردی چندانی با آنها وجود ندارد. فوتبال در اوکراین به دلیل حمله روسیه متوقف شد و حالا با تحولی روبروست که نیازمند روند درمانی طولانی و صبورانهای است. هیچ تضمینی برای عملی شدن بلندپروازیها در مورد ادامه فوتبال داخلی در اوکراین از ماه آینده وجود ندارد.
در همین حال، فوتبال روسیه توانسته با وجود این شرایط همچنان به مسیرش ادامه دهد. لیگ دسته اول این کشور هفته آینده آغاز میشود و فصل گذشته نیز حتی در طول هفتههای اول حمله به اوکراین در اواخیر فوریه تنها با توقفی کوتاه مدت روبرو شد. برخلاف شاختار دونتسک، تیم بزرگ اوکراینی، زمین تمرین هیچ یک از باشگاهها روسیه هدف حمله نظامی قرار نگرفت.
مشکلات روسیه در عوض ریشه در تعداد زیاد بازیکنانی دارد که خواهان جدایی هستند. فیفا در اوایل سال جاری میلادی اعلام کرد که بازیکنان خارجی حاضر در روسیه و اوکراین اجازه دارند قراردادشان را تا پایان ژوئن فسخ کرده و بدون کنترل این باشگاهها جدا شوند. با توجه به این که پایانی برای این جنگ دیده نمیشود، این زمان در این تابستان به مدت 12 ماه دیگر تمدید شد.
تعدادی از این گزینه استفاده کردند و باشگاهها ضربه زیادی خوردند. کراسنودار هشت بازیکن را از فهرست چند ملیتیاش و روبین کازان هم هفت بازیکن شامل فیلیپ اورموویچ، کاپیتان و ملیپوش کروات، که به هرتابرلین رفت و آندرس دریر، وینگر دانمارکی، که به میدتیلند رفت را از دست دادند.
روبین که از حضور لنوید اسلاتسکی، مربی سابق هال سیتی، بهره میبرد پس از جدایی این بازیکنان که منجر به افت فاحش آنها شد، سقوط کرد. همانطور که انتظار میرفت، شرافت ورزشی زیر سوال رفته است.
تعداد مهاجران در نهایت به دهها بازیکن رسید که شامل بازیکن درخشانی چون کاویچا کوارتسکلیا هم بود. این ملیپوش 21 ساله گرجستانی از کازان جدا شد تا به تیم دینامو باتومی در کشورش ملحق شود و پس از آن با قراردادی به ارزش 9 میلیون پوند به ناپولی پیوست.
جداییهای بیشتری در پنجره تابستانی به صورت قرضی با با قراردادهای دائمی به قیمتی ناچیز انجام شد. چیدرا اجوک، مهاجم نیجریهای، از زسکا مسکو جدا شد تا به هرتابرلین بپیوندد و آرنور سیگوردسون، همتیمی ایسلندی او، که نیم فصل دوم را به صورت قرضی در باشگاه ایتالیایی ونتزیا سپری کرده بود هم او را همراهی کرد. اقدامات قانونی علیه دستور فیفا برای فسخ کردن قراردادهای بازیکنان تا تابستان 2023 در حال انجام است.
در بیانیه این باشگاه آمده:” زسکا قصد دارد شکایتی رسمی برای دفاع از منافعش علیه تصمیم فیفا که از نظر ما تبعیضآمیز و در تضاد با جایگاه این سازمان است، انجام دهد.”
هرچند باشگاههای روس میتوانند حق ثبت بازیکنان جدا شده را با قراردادهایی که عملا متوقف شده است، حفظ کنند اما این شرایط پیامدهای مالی را برای آنها به همراه خواهد داشت. ارزش مالی آنها با نزدیک به پایان مهلت قرارداد کاهش مییابد.
الکسی کیریچِک، مدیر توسعه تجاری سابق لوکوموتیو مسکو، به اتلتیک میگوید:” معضل اصلی باشگاهها تصمیم فیفاست که به بازیکنان اجازه داده قراردادهایشان را به تعویق بیاندازند.
آنها شانس پیوستن به تیم دیگری را دارند. باشگاهی ممکن بود 12 ماه قبل 10 میلیون پوند برای بازیکنی پرداخت کند اما حالا این پول پرداخت نمیشود. باشگاهها تمام پولشان را از دست میدهند. تیمهای اروپایی از این شرایط آگاه هستند و از آن به سود خودشان استفاده میکنند. ارزش بازیکنان به شکل متفاوتی تخمین زده خواهد شد.
اگر شما به باشگاهی مانند زسکا مسکو نگاه کنید، آنها چهار یا پنج بازیکن را از دست دادهاند. این موقعیتی بسیار چالشبرانگیز است. من شنیدهام که بعضی از فدراسیونها به بازیکنانشان خواهند گفت که در روسیه بازی نکنند.”
معنای این صحبتها کوچ اجباری و جمعی نیست. مجموع 102 بازیکن خارجی این فصل را در باشگاههای روسی آغاز کردهاند، در حالی که این تعداد در فصل گذشته 162 بازیکن بود.
دژان لوورن، مدافع سابق لیورپول، به همراه مالکوم، ستاره برزیلی این تیم، که در سال 2019 با قراردادی به ارزش 40 میلیون پوند از بارسلونا به روسیه رفت در زنیت ماندهاند. او حالا یکی از 9 بازیکن اهل آمریکای جنوبی این تیم است. یکی دیگر از این بازیکنان متئو کاسییرا کلمبیایی است که در این تابستان از سوچی به زنیت پیوست. او گفت:” من میخواستم به بازی در لیگی که حس خوبی در آن دارم، ادامه دهم.”
ویکتور موزس، وینگر سابق کریستال پالاس و چلسی، با قراردادی که تا سال 2024 اعتبار دارد در اسپارتاک مسکو مانده است. او هرگز در صفحاتش در شبکههای اجتماعی اشارهای به جنگ در اوکراین نکرده و این هفته به تمرینات پیش فصل برگشت.
این وفاداری به فوتبال روسیه برای برخی از بازیکنان گران تمام شده است. پس از این که ماچی ریبوس تصمیم گرفت در این تابستان پس از پنج سال حضور در لوکوموتیو مسکو به اسپارتاک بپیوندد، به او گفته شد که دیگر به تیم ملی لهستان دعوت نخواهد و عملا جایی در جام جهانی 2022 قطر نخواهد داشت.
در بیانیه منتشر شده از سوی فدراسیون فوتبال لهستان در ماه گذشته آمده:” مربی تیم به این بازیکن اطلاع داده که به دلیل شرایط باشگاهیاش به اردوی تمرینی ماه سپتامبر تیم ملی دعوت نخواهد داشت و جایی در فهرست این تیم برای جام جهانی قطر ندارد.” ریبووس 66 بازی ملی داشت اما تصمیم گرفت در کنار همسر روسش بماند.
هرچند بزرگترین حس خیانت ملی از سوی آناتولی تیموشچوک ابراز شد. این کاپیتان سابق اوکراین که بیشترین بازی ملی را در تاریخ این کشور دارد، تصمیم گرفت در سمت کمک مربی زنیت بماند و خشم و غضب مردم کشورش که در شرایط سختی هستند را تحمل کند. خودداری تیموشچوک از صحبت درباره جنگ باعث شد که مدرک مربیگری اوکراینی او فسخ شده و به دلیل اقدامی همردیف خیانت به ممکلت طرد شود.
سایر مربیان ترجیح دادند روسیه را ترک کنند. هشت سرمربی خارجی در ابتدای فصل گذشته در لیگ برتر روسیه حضور داشتند که این تعداد به سه مربی کاهش پیدا کرد.
مارکوس گیزدول آلمانی چند روز پس از حمله روسیه به اوکراین از سمتش در لوکوموتیو مسکو کنارهگیری کرد و دنیل فارکه، سرمربی سابق نوریچ سیتی، بدون حضور در حتی یک بازی از کراسنودار خداحافظی کرد. او در بخشی از بیانیهاش گفت:” متاسفانه بخش جدی زندگی حالا ما را در چنگالش گرفته است.”
پائولو وانولی ایتالیایی در این تابستان اسپارتاک را ترک کرد اما جانشین او تاکید کرد که افراد بسیاری آماده هستند تا از اصول اخلاقیشان عبور کنند. گیه آباسکال، مربی 33 ساله اسپانیایی، که هدایت بازل را در فصل گذشته برعهده داشت از این فصل در اسپارتاک حضور خواهد داشت. اسلاویشا یوکانوویچ مربی دیگری است که فصل گذشته روی نیمکت شفیلد یونایتد حضور داشت اما حالا به دینامو مسکو ملحق شده است. او گفت:” من خوشحالم و انگیزه زیادی برای هدایت این باشگاه تاریخی دارم.”
***
زنیت سنپترزبورگ که توسط شرکت ثروتمند فروش گاز و نفت “گازپروم” حمایت میشود به قدرت اصلی فوتبال روسیه در یک دهه گذشته تبدیل شده است. آنها هفت قهرمانی از 12 قهرمانی اخیر را به خود اختصاص دادند که شامل چهار قهرمانی متوالی است. درآمد سالانه آنها- 187 میلیون پوند- باعث شده که این باشگاه در رده بیستم Deloitte’s Football Money League در فصل 21-2020 قرار بگیرند. درآمد تجاری آنها نزدیک به 76 درصد از گردش مالی این باشگاه را تشکیل میدهد.
زنیت با مالکیت گازپروم از سال 2005 در شرایط خوبی قرار دارد که میتواند به آسانی از این موقعیت سخت عبور کند اما یک فصل بدون حضور در فوتبال اروپا ضربه سختی برای آنها خواهد بود. زنیت به طور متوسط هر فصل حدود 20 میلیون پوند برای حضور در مرحله گروهی لیگ قهرمانان دریافت میکند. این بودجه به دیگران هم تخصیص داده خواهد شد.
آخرین مبالغ رسمی اعلام شده از سوی یوفا که در گزارش مالی فصل 21-2020 منتشر شده است، نشان میدهد که 97 میلیون یورو به عنوان جایزه نقدی برای آن فصل به باشگاههای روسی پرداخت شده که زنیت، کراسنودار و لوکوموتیو مسکو هرکدام بیش از 20 میلیون پوند برای بازی در مراحل گروهی لیگ قهرمانان دریافت کردهاند. زسکا مسکو نزدیک به هشت میلیون پوند برای بازی در لیگ اروپا دریافت کرده است.
این فصل یا تا زمانی که جنگ با اوکراین ادامه داشته باشد، هیچ درآمدی از سوی یوفا به آنها اختصاص داده نخواهد شد. سوچی، باشگاهی که در سال 2018 تاسیس شد، فصل گذشته در لیگ برتر روسیه دوم شد اما شانس بازی در مرحله گروهی لیگ قهرمانان 23-2022 را از دست داد و این موضوع درباره دینامو مسکو، کراسنودار و اسپتارک مسکو هم که میتوانستند در حالت عادی در لیگ اروپا یا لیگ کنفرانس اروپا به میدان بروند، صدق میکند.
همه میتوانستند روی درآمد بیشتر دریافتی از یوفا حساب کنند اما بعید به نظر میرسد که دادخواست جمعی از دادگاه حکمیت ورزشی تغییری در این محرومیتها ایجاد کند.
این موضوع دیگر پذیرفته شده و صحبتی از آن نیست اما بیشترین عواقب این محرومیت اروپایی برای بازیکنان است. پیوستن به باشگاههای روسی دیگر به معنای درخشش برابر تیمهای درجه یک نیست. یک فصل فوتبال داخلی با تعطیلی زمستانی طولانیِ آن، دیگر جذابیت سابق را ندارد. لیگ برتر جدید روسیه سعی کرده این درآمد از دست رفته را در تقویمی طولانی و منقطع جایگزین کند و چنین اقدامی نمیتواند مانع از جدایی بازیکنان از این لیگ شود.
کیریچک میگوید:” عدم حضور در رقابت اروپایی به معنای از دست رفتن 10 درصد از کل پول آنهاست. تامین این پول با بودجهای متفاوت برای آنها دشوار است.
زنیت شاید بتواند این پول را از جای دیگری تامین کند اما این پول دیگر وارد این سیستم نخواهد شد. به خاطر این شرایط، ما شاهد اصلاح بودجه باشگاهها هستیم. آنها شروع به کاهش سطح دستمزدها کردند. برای مثال، کراسنودار تمام بازیکنان خارجیاش را از دست داد. آنها سپس با بازیکنان جوان روسی بازی کردند که بازیکنان خوبی بودند. شاید حالا شاهد مهارت مربیان به جای قدرت پول باشیم.”
ضربات مالی فقط از سوی یوفا نیست. اسپارتاک که تیم دسته دومیاش را به دلیل کمبود بودجه در ماه می منحل کرد، قراردادش با نایکی که تامینکننده پیراهن آنها از سال 2005 بود، از دست داد و تردیدهایی درباره قرارداد نایکی با زنیت هم وجود دارد. پیراهن فصل 22-2021 در شروع فصل جدید استفاده خواهد شد اما این همکاریهای طولانی در آستانه پایان یافتن است.
خبرها در روسیه نشان میدهد که نایکی قرار است جایش را در زنیت به بیگسر اسپورت (Bigser sport) بدهد که شرکت تولید کننده پیراهن در قزاقستان است.
سخنگوی نایکی به اتلتیک گفت:” نایکی تصمیم گرفت از بازار روسیه خارج شود. اولویت ما حصول اطمینان از حمایت کامل از کارمندان درعین کاهش اقدامات خودمان در طول ماههای پیشرو است.”
فدراسیون فوتبال روسیه قراردادهایش با آدیداس را در فاصله چند هفته پس از آغاز جنگ از دست داد؛ در حالی که لیگ برتر روسیه هم با مشکلات خاص خودش روبرو شده است.
بانک تینکوف حامی مالی اصلی این لیگ در سه سال گذشته بوده اما موضع سیاسی اولگ تینکوف، موسس این بانک، به این رابطه صدمه زده است. در فاصله چند روز پس از انتقاد از حمله به اوکراین با انتشار پستی در اینستاگرام، تینکوف میگوید که کرملین به او فشار آورده که 35 درصد از سهامش در این بانک را بفروشد.
این معضلی تجاری در آستانه فصل جدید ایجاد کرده که باید حل شود. آشوت خاچاطوریانتس، رییس سابق لیگ برتر روسیه، در اواخر می به خبرنگاران گفت:” بانکهایی که من امیدوار به همکاری با آنها بودم- اسبربانک و ویتیبی- هیچ علاقهای به ارتباط با این موقعیت نداشتند.”
بهترین برنامه عملا از بین رفته است. خاچاطوریانتس که از سمتش کنار رفته گفت:” من میتوانم بگویم حدود 80 درصد از مفاهیم توسعه لیگ که آماده کردم، حالا بیمعنی است. حالا ما باید سعی کنیم در واقعیتهای دیگری زندگی کنیم.”
این واقعیتهای اقتصادی در حال بروز است. با وجود تمام حمایتها از شرکتهای دولتی حامی (اسپارتاک از حمایت لوکاویل (LukOil) و لوکوموتیو از راهآهن روسیه بهره میبرند)، جنگی طولانی و تحریمهای بینالمللی ممکن است تردیدهایی را درباره ادامه این روند ایجاد کند.
کیریچک میگوید:” شرکتهای خارجی این بازار را ترک کردهاند و این باشگاهها را ترک میکنند. باشگاههایی که روی شرکتهای خارجی حساب کردهاند این پول را از دست خواهند داد. اما حامیان مالی خارجی بازیکنان اصلی در این بازار نیستند.
اگر شما به حامیان مالی باشگاههای اصلی نگاه کنید، عموما این شرکتهای روسی هستند و اغلب شرکتهایی هستند که روابطی با سهامداران این باشگاه دارند.
ما باید ببینیم که این شرکتها هنوز چقدر درآمد دارند و چقدر باید هزینه کنند. بودجههای بیشتر باشگاهها برای این فصل در دسترس است اما چالشهایی برای سال 2023 ایجاد خواهد شد.
اگر شرکتهای روس که بودجه فوتبال را تامین میکنند مشکلاتی داشته باشند، این روی فوتبال روسیه تاثیر خواهد گذاشت. پیشبینی حجم این تاثیرگذاری دشوار خواهد بود. هر روز اتفاقی رخ میدهد. هیچکس نمیداند فردا ممکن است چه پیش بیاید. اما این شرایط مطمئنا میتواند به فوتبال روسیه آسیب بزند.”
***
چهار سال از زمانی که روسیه با افتخار خودش را در مرکز دنیای فوتبال قرار داد، میگذرد. پوتین از نفوذش استفاده کرد تا مطمئن شود که میزبان جام جهانی در رقابت با پیشنهاد میزبانی مشترک اسپانیا و پرتغال و هلند و بلژیک و همچنین پیشنهاد میزبانی انگلیس، به روسیه تعلق میگیرد.
این روسیه بود که نگاهی به کشورهای خارجی داشت و گردشگران و هواداران فوتبال را به 12 ورزشگاه جذابش دعوت میکرد. جمعیت زیادی به این کشور سرازیر شد. دیمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه، تخمین زد که سه میلیون گردشگر خارجی در طول این تورنمنت از روسیه بازدید کردند، علیرغم ترسی که از نژادپرستی وجود داشت.
جانی اینفانتینو، رییس فیفا، این رقابت را “بهترین جام جهانی تاریخ” خواند؛ عنوانی که پیشبینی میشود به زودی به جام جهانی قطر در این زمستان اهدا کند. اینفانتینو گفت:” همه کشوری زیبا و مهماننواز را کشف کردند که دوست دارد به جهان نشان دهد تمام حرفهایی که پیش از این زده شده است، شاید درست نباشد. بسیاری از تصورات قبلی تغییر پیدا کردهاند چون مردم ذات واقعی روسیه را دیدهاند.”
شاید تصورات قبلی در آن زمان تغییر کردند اما رویدادهای شش ماه گذشته خیلی زود آنها را برگرداند. روسیه بار دیگر به انزوا رفت و ورزش بینالمللی به آنها پشت کرد.
جام جهانی امسال بدون حضور روسیه برگزار خواهد شد چون فیفا خیلی سریع آنها را از دیدار پلیآف برابر لهستان در ماه مارس کنار گذاشت. یوفا به وضوح اعلام کرد که اجازه حضور آنها در لیگ ملتهای اروپا در این تابستان را نخواهد داد و این تیم از یوروی زنان در انگلیس هم حذف شد. روسیه یکی از 16 تیمی بود که مجوز حضور در این رقابتها را کسب کرده و در گروه C قرار گرفته بود. پرتغال، حریفی که آنها در پلیآف انتخابی شکستش داده بودند، به جای آنها راهی این مسابقات شد.
تیم مردان روسیه از نوامبر و پس از شکست 0-1 برابر کرواسی که باعث شد شاگردان والری کارپین موفق به صعود مستقیم به جام جهانی قطر نشوند تا به حال به میدان نرفته است. اردوی تمرینی در ماه مارس برگزار شد اما پس از آن دیگر خبری نبوده است. صحبت از دیداری دوستانه برابر ایران، متحد استراتژیک این کشور، در ماه سپتامبر به گوش میرسید که تا به حال رد شده است.
نگاه روسیه حالا باید به داخل کشور خودش باشد. فینال لیگ قهرمانان فصل گذشته قرار بود در سنپترزبورگ برگزار شود اما در نهایت به پاریس منتقل شد و پیشنهاد میزبانی یورو 2028 یا یورو 2032 از سوی یوفا در ماه مارس رد شد. حالا باید مدتها صبر کرد تا بار دیگر رویداد مهمی در روسیه برگزار شود.
دوران درخشان و زودگذر با تکیه بر جام جهانی حالا رو به زوال است و مخالفت بسیاری با سیستم “کارت شناسایی هواداری” جدید که از سوی دولت روسیه تصویب شد، صورت گرفته است. بعضی از گروههای هواداری خصوصا هواداران متعصب اعلام کردهاند که دیدارها را بایکوت میکنند. بخشی از هواداران اسپارتاک در اعتراض به این تصمیم به سنپترزبورگ سفر نخواهند کرد.
کیریچک میگوید:” تعداد تماشاگران پس از جام جهانی افزایش یافت. ورزشگاههای جدیدی وجود داشت و شما اغلب دقایق بسیار خوبی را در آن سپری میکردید. ما شاهد این موضوع در سراسر کشور بودیم اما کرونا کل این صنعت را از پا انداخت. حالا چالش بزرگ دیگری ایجاد شده است.”
غلبه بر این چالش آسان نیست. تا زمانی که پوتین در تلاش برای گسترش مرزهای کشورش باشد، فوتبال روسیه در عرصه جهانی رو به کوچک شدن میرود.