بازی در میانه آتش و خون؛ فوتبال شادی را به لبنان برمی‌گرداند؟
هفت‌یک- نووامبر 2019 یکی از بهترین ماه‌ها در تاریخ فوتبال لبنان است. همه چیز با قهرمانی العهد بیروت در ای‌اف‌سی کاپ آغاز شد؛ دومین تورنمنت معتبر قاره آسیا برای “کشورهای در حال توسعه”. با کسب اولین قهرمانی بین‌المللی برای باشگاه و حتی کشور لبنان، جشن و شادی این کشور را فرا گرفت و خوشبینی‌ها افزایش یافت.
فدراسیون در بیانیه‌ای که حاکی از خوشحالی آنها از اتفاقات رخ داده در لبنان بود، نوشت:” باید اشاره کنیم که سرمربی العهد، بسام مرمر، یک مربی لبنانی است. در حالی‌که دیگر باشگاه‌ها به دنبال مربی خارجی هستند، العهد اعتمادش را به مربی‌اش حفظ کرد و پپ گواردیولای خود را پیدا کرد؛ ولی با ذهنیتی شبیه به هلنیو هررا. این قهرمانی برای العهد و برای تمام مردم لبنان است؛ قهرمانی‌ای که باید به آن بپردازیم و سعی کنیم با تکیه بر آن، به پیشرفت فوتبال کمک کنیم.”
قهرمانی العهد در رقابت‌های ای‌اف‌سی کاپ 2019، بزرگ‌ترین افتخار فوتبال لبنان است.
شاید این کلمات، کلماتی هیجانی باشد ولی احساسات را به خوبی به تصویر می‌کشد و به نظر می‌رسد موفقیت در سطح باشگاه، به موفقیت ملی هم کمک می‌کند. دو هفته بعد از آن، “سَروها” توانستند در رقابت‌های مقدماتی جام جهانی مقابل تیم قدرتمند کره‌جنوبی که سون هیونگ مین را در خط حمله‌اش داشت یک تساوی کسب کنند؛ نتیجه‌ای که پیروزی مقابل ترکمنستان و سریلانکا را نیز در پی داشت. در حالی‌که سه بازی از دور دوم رقابت‌های مقدماتی باقی مانده، سروها فقط یک امتیاز با صدر جدول فاصله دارند. صعود به جام جهانی هنوز قطعی نشده ولی در این مورد نیز لبنانی‌ها خوشبین بودند.
اما حالا دیگر خوشبینی وجود ندارد. پس از وقفه‌ای که به خاطر شیوع ویروس کرونا به وجود آمد، تیم ملی لبنان هیچ دیداری در سال 2020 انجام نداده است. ولی پاندمی تنها مشکلی نیست که لبنان با آن دست و پنجه نرم کرد. فصل 20-2019 آغاز شد ولی العهد تنها یک بازی انجام داد و در ماه ژانویه رقابت‌ها متوقف شد. این وقفه، واکنشی زودهنگام به کووید 19 نبود بلکه به خاطر مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این اتفاق رخ داد. به علت اعتراضات ضد دولتی، لیگ بسکتبال و والیبال متوقف شد و لیگ فوتبال نیز نتوانست به برگزاری رقابت‌ها ادامه دهد.
هاشم حیدر، رئیس فدراسیون فوتبال لبنان، گفت:” از آنجایی که لغو رقابت‌های ورزشی، در هر ورزشی و به خصوص در فوتبال تصمیمی فاجعه بار است، ما تمام تلاش‌مان را برای جلوگیری از گرفتن بدترین تصمیم انجام دادیم ولی بحران اقتصادی تمامی صنایع را تحت تاثیر قرار داده است. شرایط امنیتی، خصوصا درگیری شدید بین معترضان و نیروهای امنیتی، ما را مجبور کرد که برخلاف میل باطنی، این فصل فوتبال را تعلیق کنیم.”
هنگامی‌که شرایط بهبود یافت، صحبت از بازگشت رقابت‌ها به میان آمد. اعتراضات ضد دولتی تمام شد ولی ادامه لغو رقابت‌ها، به خاطر ویروس کرونا بود و نه مساله دیگری. در ماه می، فصل 20-2019 به طور رسمی و به کلی لغو شد.
از لحاظ سلامت عمومی، شیوع جهانی کووید 19 به اندازه‌ای که به کشورهای اروپایی و دیگر کشورها ضربه زد، به کشور لبنان با جمعیت 7 میلیونی ضربه وارد نکرد. در پایان ماه سپتامبر، از 11 هزارنفری که به ویروس مبتلا شده بودند، 347 نفر جان خود را از دست دادند. اما تاثیرات آن بر اقتصاد بیمار لبنان، ویرانگر بوده و فوتبال نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.
اکرم شهیب، رئیس کمیته بازاریابی فدراسیون فوتبال لبنان گفت:” این اتفاق (شیوع ویروس) در زمان بدی رخ داد. ما تلاش داشتیم فوتبال را دوباره شروع کنیم ولی نمی‌توانستیم و سپس کووید 19 آمد و همه چیز تمام شد.” از منظر اقتصادی، فوتبال در لبنان به نسبت دیگر کشورهای خاورمیانه، زیان‌ده‌تر بوده است. آنها دهه‌هاست تلاش می‌کنند که به سطح دیگر کشورهای منطقه برسند.
کویت، کشوری با جمعیت کمتر از لبنان، در سال 1982 در جام جهانی بازی کرد. در حالی‌که لبنان 7 سال جنگ خونین داخلی را پشت سر گذاشته بود و مورد تجاوز اسرائیل قرار گرفت. در سال 1990، هنگامی‌که امارات متحده عربی، دیگر رقیب منطقه‌ای با جمعیتی کمتر در جام جهانی 1990 ایتالیا حضور یافت، هنوز 4 ماه تا اتمام جنگ زمان باقی مانده بود. مشخصا همه چیز در آن دوره نابود شد. وقتی فوتبال دوباره آغاز شد، فاصله زیادی بین لبنان و دیگر کشورها ایجاد شده بود. پول زیادی هم برای جبران این ضرر وجود نداشت.
تیم ملی لبنان در سه دیدار ابتدایی‌اش در مقدماتی جام‌جهانی 2022 نتایج خوبی کسب کرد؛ نتایجی که آنها را به رسیدن به جام‌جهانی امیدوار کرد.
بر خلاف دیگر کشورهای خاورمیانه، در لبنان خبری از شیوخ ثروتمند نیست و تعداد کمی تاجر مالکیت باشگاه‌ها را برعهده دارند. بسیاری از ستاره‌های بزرگ و مربیان این کشور، در عربستان سعودی، امارات و قطر بازی کردند و هیچ‌گاه خبری از دیگو مارادونا، گابریل باتیستوتا و ژاوی در بیروت نبوده است.
پول چندانی در چرخه فوتبال این کشور وجود ندارد ولی پس از استقلال لبنان از فرانسه در سال 1943، فرقه‌گرایی، سیاستی بوده که در فوتبال این کشور جریان داشته است. در حقیقت، فقدان پول به سیاست مداران و دیگر گروه‌ها این اجازه را داده که با هزینه‌ای پایین وارد فوتبال این کشور شوند.
تیم‌هایی نظیر الحکمه توسط کاتولیک‌های مارونی پایه‌گذاری شدند و جامعه دروزی‌ها از تیم صفا حمایت می‌کنند. و سپس نوبت العهد می‌رسد. آنها به عنوان تیم حزب‌الله شناخته می‌شوند، یک حزب اسلامی شیعه که در سال 1997 توسط آمریکا به عنوان گروهی تروریستی شناخته شد. این حزب که در سال 1985 و در واکنش به تجاوز اسرائیل به صورت رسمی تشکیل شد، نفوذ عمیقی در سیاست، جامعه و فوتبال لبنان دارد؛ هرچند صحبت چندانی از ارتباط آنها با فوتبال به میان نمی‌آید.
همچنین باشگاه‌های متعددی نیز وجود دارند که به جامعه مسلمانان سنی نزدیک هستند مثل النصر و النجمه. رفیق حریری، نخست وزیر سابق هوادار النجمه بود و حالا نام او برای ورزشگاه النجمه انتخاب شده است. قتل او در سال 2005 یکی دیگر از نقاط عطف تاریخ کشور بود و چندان هم به فوتبال بی‌ربط نبود. تنش و خشونتی که در ورزشگاه‌ها نیز دیده شد، به این منتهی شد که برای 6 سال کامل، هیچ هواداری حق حضور در ورزشگاه‌ها را نداشت.
آن مقطع نیز صدمه زیادی به فوتبال لبنان زد. خشونت برخی هواداران باعث شد بسیاری دیگر از فوتبال دوستان حق حضور در ورزشگاه را نداشته باشند و در غیاب هواداران، رسانه‌هایی که فوتبال را پخش می‌کردند دیگر تمایلی به این کار نداشتند و همین باعث کاهش درآمدها و افزایش دخالت‌ها شد.
خشونت‌ها در ورزشگاه‌های لبنان باعث شد تا برای چند سال بازی‌های لیگ این کشور بدون تماشاگر برگزار شود.
با این وجود لبنانی‌ها عاشق فوتبال هستند و وقتی در سال 2011 اجازه بازگشت هواداران داده شد، اوضاع بهبود یافت. خشونت کمتری دیده می‌شد و جو بهتری بر ورزشگاه‌ها حاکم بود. به طور کلی فوتبال پیشرفت کرد و باشگاه‌ها شروع به رقابت در سطح منطقه و حتی قاره کردند و در سال 2019، این امید افزایش یافت.
اتفاقات سال 2020، بسیاری از این امیدها را از بین برد. ویروس کرونا یکی از دلایل آن بود و هنوز هم از اصلی‌ترین دلایل است ولی موضوع فراتر از این است. با وجود این‌که فوتبالی برگزار نمی‌شد ولی همچنان این ورزش در تیتر یک اخبار بود اما این بار با اخباری تلخ و ناگور. محمد عطوی کشته شد. بازیکن 32 ساله که در تیم ملی لبنان بازی کرده بود و سه جام با النصر به دست آورده بود، با شلیک مستقیم گلوله به سرش در ماه آگوست کشته شد. عطوی در مراسم تدفین یکی از 150 کشته شده انفجار اخیر بیروت شرکت کرده بود که ضربه سنگینی به کشور وارد کرد و بسیاری از مردم را بی‌خانمان کرد و 15 میلیارد دلار به اقتصاد کشور ضرر زد. رسمی در مراسم تدفین در لبنان وجود دارد که برای بزرگداشت متوفی، تیر هوایی شلیک می‌کنند که یکی از این گلوله‌ها او را زخمی کرد.
انفجار بیروت کشور را شوکه کرد. مدت‌ها بود که وضع اقتصادی لبنان بسیار ضعیف بود . واحد پول ملی لبنان در سال 2020 نزدیک به 80 درصد سقوط کرده است و در حالی‌که تنها یک یا دو بازی در 12 ماه اخیر برگزار شده، باشگاه‌ها عملا هیچ درآمدی نداشته‌اند.
شهیب گفت:” اتفاق اخیری که در بیروت رخ داد، برای همه ما ویرانگر بود. دیدن اتفاقاتی که رخ داده، قلب انسان را می‌شکند و نمی‌توان حتی تصورش را کرد. شرایط اقتصادی واقعا وخیم بوده است. امیدواریم که اوضاع بهتر شود ولی با وجود تمام این اتفاقات، هنوز نمی‌توانیم فراموش کنیم که کووید 19 نیز در اطراف ماست.”
ولی فوتبال برگشته و این یعنی همیشه امید وجود دارد. فصل جدید در روز سوم اکتبر آغاز شد و نسبت به گذشته کمی تفاوت داشت. شرایط اقتصادی باعث شده تا حضور بازیکنان خارجی در لیگ ممنوع شود. بازیکنان خارجی مثل عیسی یاکوبو غنایی و احمد آکایچی تونسی، نقش مهمی در قهرمانی العهد در ای‌اف‌سی‌کاپ داشتند (رقابت‌های امسال در سپتامبر لغو شد) ولی دیگر خبری از آنها در تیم نیست. هر چند مسئولان در تلاش هستند که از این اتفاق، برداشتی مثبت کنند و می‌گویند این تصمیم باعث می‌شود بازیکنان جوان فرصت بیشتری داشته باشند، ولی عدم حضور بازیکنان خارجی به پیشرفت کیفی لیگ کمکی نمی‌کند؛ به خصوص که شرایط مالی باعث شده بسیاری از بازیکنان با کیفیت لیگ راهی کشورهای دیگر شوند.
بازیکنان بزرگ ملی مثل ربیع عطایا که راهی مالزی شد قاسم الزین که راهی کویت شد و مهدی خلیل که راهی ایران شد (توضیح مترجم: عطایا در فصل 18-2017 برای ذوب آهن اصفهان بازی کرد و مهدی خلیل در نیم فصل دوم فصل قبل، به طور قرضی برای ذوب آهن به میدان رفت). انتظار می‌رود بازیکنان بیشتری همین مسیر را پیش بگیرند.
شهیب گفت:” زندگی همه تحت تاثیر سقوط ارزش پول و شرایط اقتصادی تغییر کرده است. بازیکنان به خاطر شرایط اقتصادی به خارج از کشور رفته‌اند و قراردادهای بهتری در خارج از کشور می‌بندند و این اتفاقی طبیعی است. حتی اگر لیگی که به آن پا می‌گذارند شرایط خوبی نداشته باشد، آنها فقط می‌خواهند از اینجا بروند ولی این اتفاق به بازیکنان جوان فرصت خوبی می‌دهد.”
با نگاهی به این فصل، هیچ‌کس نمی‌داند چه اتفاقی رخ خواهد داد. همین که رقابت‌ها از سر گرفته شده نیز اتفاق بزرگی است. در حال حاضر، این موضوع تمرکز همه است. “فوتبال اکسیژنی است که ما را در شرایط سختی که لبنان تحمل می‌کند، به پیش می‌برد.”